علم رنگ شناسی در نقاشی یکی از مباحث بسیار مهم برای هنرمندان است. این علم به مطالعه و استفاده از رنگ ها در ایجاد تأثیرات مختلف در ذهن بیننده اثر می پردازد.
در بحث رنگ‌شناسی آمده است که الفبای مطالعه رنگ در مشاهده دائمی طبیعت نهفته است.
رنگ ها یکی از عوامل بسیار مهم و اصلی در ایجاد احساسات در ذهن بیننده است. هر رنگ به تنهایی اثر خاصی بر روی احساسات بیننده می‌گذارد، و ترکیب آن با رنگ‌های دیگر تأثیرات مختلفی را روی بیننده ایجاد می کند.
در آخر این مطلب بخشی را به روانشناسی رنگ ها که بر پایه و اساس مشاهدات و تحقیقات علمی بوده اختصاص داده‌ایم.
رنگ چیست؟
رنگ وسیله‌ای برای بیان نقاش است. تعریف رنگ در هنر این است که به وسیله رنگ هنرمند می‌تواند عواطف، احساسات، خواسته‌ها و … را بیان و به بیننده القا کند.
رنگ ها در مرحله اول پودری متشکل از رنگدانه‌ها هستند که به همراه چسب (رزین) مخصوصی روی یک سطح گسترانده میشود.
اما آیا این به خودی خود تعریف دقیق رنگ است؟ خیر رنگ ها در تاریکی مطلق وجود ندارند. برای دیدن رنگ‌ها به نور نیاز است. چرا که نور باید به سطح تابیده شود و بر اثر رسیدن بازتاب نور به چشم ما، رنگ آن سطح برای ما قابل درک هستند.
به‌عبارتی دیگر وقتی می‌گوییم جسمی به‌رنگ قرمز است یعنی فقط امواج نور قرمز را منعکس می‌کند و بقیه نورها جذب و تبدیل به گرما می‌شوند.
طیف رنگی
در دهه ۱۶۶۰ میلادی، اسحاق نیوتون طی آزمایشی به موضوع طیف رنگی برخورد. او پی برد که اگر نور سفید(بیرنگ) خورشید را از منشور عبور دهد، پس از تجزیه به طیف نور بسیار وسیعی از رنگ‌ها تبدیل میشود.
این رنگ‌ها بر اثر تابش نور به منشور و تجزیه به وجود آمدند. به طوری که اگر پس از تجزیه آن را بر روی یک پرده سفید می‌تاباند رنگ های متعددی به چشم میخورد.
رنگ شناسی چیست؟
علم رنگ شناسی درواقع به معنای شناخت انواع رنگ، شناخت کاربرد هر رنگ، شناخت ترکیبات مختلف رنگ ها می باشد.
همچنین شناخت مفاهیمی که به ذهن منتقل می شود و محل استفاده از هر رنگ از دیگر مفاهیم علم رنگ شناسی می باشد.
با دانستن علم رنگ شناسی در نقاشی می‌توانیم تمام رنگ‌هارو به درستی بشناسیم و جایگاه هر رنگ و کاربرد آن را بفهمیم. این علم به هنرمند می‌آموزد با رنگ ها میشود چه مفاهیمی را به بیننده القا کرد. همچنین یاد می گیریم که از ترکیب رنگ‌های مختلف چه رنگی به وجود می آید.
البته باید این را در نظر گرفت که یادگیری تئوری گام نخست برای یادگیری این علم است. در گام بعدی هنرمند باید از این مبحث استفاده عملی کند.
بد نیست درباره جمله بالا نقل قولی داشته باشیم، ایتن یوهان؛ نقاش، طراح و معلم سوییسی بود که درباره این علم اظهار نظر جالبی داشت. او اعتقاد داشت: “کسی که میخواهد استاد رنگ‌شناسی شود، باید ابتدا هر رنگ را در ترکیب رنگ دیگری درنظر بگیرد. در ادامه آن را احساس کند، نهایتا آن را تجربه کند.”
دسته بندی رنگ ها
-
دسته بندی اصلی، فرعی (ثانویه) و مرتبه سه
در یکی از این دسته‌بندی ها، طیف رنگی به دو دسته اصلی و فرعی تقسیم می شود.
به رنگ های آبی، قرمز و زرد رنگ های اصلی گفته می شود.
به رنگ هایی که از ترکیب رنگ های اصلی به وجود می آید رنگ های فرعی یا ثانویه گفته می شود.
در این بین رنگ های مرتبه سومی نیز وجود دارند. این رنگ ها از ترکیب رنگ های اصلی با رنگ های ثانویه به وجود می آیند.
جلوتر در بخش چرخه رنگ بیشتر به این موضوع پرداختیم.
-
رنگ های گرم و رنگ های سرد
دسته‌بندی دوم تقسیم رنگ ها به گرم و سرد میباشد. در خانواده رنگ های اصلی رنگ قرمز نهایت گرمی و رنگ آبی نهایت سردی را به بیننده نشان می دهد.
زرد نیز به عنوان رنگی گرم مابین این دو رنگ قرار می گیرد، به نوعی که درجه گرمای آن از رنگ قرمز کمتر است.
* در رنگ های ترکیبی، هر رنگی با آبی ترکیب شود سرد و هر رنگی با زرد و قرمز ترکیب شوند گرم محسوب می‌شوند.
پرسپکتیو رنگ
ابتدا تعریف کوتاه، مختصر و ساده‌ای از پرسکتیو را بدانیم.
هنرمند برای ایجاد احساس از فضا و یا بعد از پرسپکتیو استفاده می‌کند. برای مثال تصور کنید او میخواهد این حس را در شما القا کند که شما در حال تماشای یک ساختمان از پایین آن هستید.
در این شرایط هنرمند باید اندازه اشیاء موجود در اثر را با توجه به دور و نزدیک بودن از خط افق و نقطه‌گریز تنظیم کند.
اما در نقاشی برخلاف طراحی این رنگ ها هستند که به چشم می آیند. یک طراح می تواند با استفاده از خط فضا را محدود و یا جدا کند. یک نقاش چطور؟ او باید با استفاده از رنگ‌ها احساس مدنظرش را در ذهن بیننده القا کند.
برای مثال موقعیتی را در بیشه زاری تصور کنید که نقاش نور را پایه قرار می‌دهد. در این نقاشی وقتی به بیرون بیشه زار نگاه می‌کنیم رنگ ها به نور تبدیل می شوند و مدام روشن تر می‌شوند. در این شرایط نقاش به خوبی توانسته از پس ایجاد عمق در نقاشی خود برآید.
یکی از موضوعات در رنگ‌شناسی و پرسپکتیو رنگی در نقاشی، شدت روشنایی در رنگ می باشد. شدت گفته شده وابسته به روشنی یا تیرگی رنگ می باشد.
به عبارت دیگر هر رنگی دارای محدوده ای از تیرگی روشنی است. برای مثال طیف رنگ آبی می تواند از آبی خیلی تیره (آبی نفتی) شروع و تا آبی بسیار روشن ادامه دار باشد.
اگر قصد یادگیری نقاشی را دارید میتوانید مقاله آموزش نقاشی را مطالعه کنید و با کارشناسان هنرکده آنوش در ارتباط باشید.
چرخه رنگ
چرخه رنگ بحثی بسیار مهم در علم رنگ شناسی در نقاشی است.
هر نقاش باید با چرخه رنگ آشنایی داشته باشد. زیرا به او درک بهتر رنگ ها، قابلیت ترکیب آن ها در نقاشی اش و ترکیب رنگ های در دسترس اش را می دهد.
چرخه‌های متنوعی وجود دارد، اما مرسوم ترین آنها چرخه رنگ های سه گانه است. این چرخه که به شکل دایره است از دوازده رنگ تشکیل شده است. رنگ های اصلی این چرخه قرمز، زرد و آبی است که همان رنگ های اصلی هستند که پیش تر راجع به آن صحبت کردیم.
از ترکیب یک اندازه قرمز و آبی به رنگ بنفش می رسیم. همچنین از ترکیب زرد و قرمز به یک میزان، به رنگ نارنجی و از ترکیب زرد و آبی رنگ سبز به وجود می آید.
فقط در این ترکیب رنگ باید توجه داشت که باید رنگ ها خلوص کامل داشته باشند و هیچکدام از آنها نباید به رنگ دیگری متمایل باشد. همچنین در ترکیب دو به دو رنگ‌های اصلی باید دقت کرد که رنگ ها به یک میزان در هم ترکیب شوند.
کلیه رنگ های دیگری که در این چرخه دیده می شوند مشتقات و ترکیبات این سه رنگ اصلی هستند. تمامی این رنگ ها خالص و منحصر به فرد هستند، یعنی از ترکیب هیچ دو رنگ دیگری جز ترکیب اصلی نمی‌‌شود به آن رنگ رسید.
برای مثال فهمیدیم که از ترکیب دو رنگ زرد و آبی به یک میزان می‌توان به رنگ سبز دست پیدا کرد. اما جز این ترکیب با هیچ دو رنگ دیگری نمی توان به رنگ سبز رسید.
پس نتیجه می گیریم، قرمز، زرد و آبی سه رنگ اصلی، ترکیبات این سه رنگ یعنی بنفش، سبز و نارنجی سه رنگ فرعی هستند.
در این چرخه مابین دو دسته اصلی و ثانویه رنگ‌های دیگری به چشم میخورد که به رنگ‌های مرتبه سوم معروف هستند. این دسته از رنگ ها از ترکیب رنگ های اصلی و رنگ های ثانویه کنار خود ساخته می شوند.
روانشناسی رنگ‌ها
با اینکه این موضوع خارج از بحث علم رنگ شناسی در نقاشی است اما خالی از لطف نیست کمی راجع به آن توضیح داده شود. زیرا درک این موضوع به همراه رنگ‌شناسی می‌تواند کمک مؤثری به نقاش در انتقال احساسات کند.
درکل روانشناسی رنگ بر پایه مطالعه تأثیر هر رنگ بر روی رفتار و حالت روی افراد است. برخی از این تحقیقات معتقدند رنگ ها می توانند تأثیر به شدت زیادی روی رفتار و احساسات افراد داشته باشند.
برای مثال رنگ قرمز می‌تواند احساسات شدید و هیجانات را تقویت کند در حالی که رنگ آبی احساس آرامش را به افراد منتقل می‌کند.
برخی از نتایج روانشناسی رنگ:
- رنگ آبی به عنوان رنگ آرامش و صلابت
- رنگ قرمز به عنوان رنگ عشق، شور، نشاط و هیجان
- رنگ زرد به عنوان رنگ خوشبختی و شادی
- رنگ سفید به عنوان رنگ پاکیزگی
- رنگ سبز به عنوان رنگ آرامش و تعادل
سؤالات متدوال رنگ شناسی در نقاشی
۱- رنگ های اصلی، ثانوی و مرتبه سوم به چه رنگ هایی گفته می شود؟
به رنگ‌های قرمز، زرد و آبی رنگ های اصلی می‌گویند. از ترکیب دو به دو این رنگ ها با یکدیگر به رنگ‌های ثانویه می رسیم. ترکیب رنگ‌های اصلی با رنگ‌های ثانویه دسته دیگری از رنگ‌ها با عنوان مرتبه سوم را تشکیل می‌دهند.
۲- ترکیبات دو به دو رنگ‌های اصلی چیست‌اند؟
قرمز + زرد = نارنجی
قرمز + آبی = بنفش
زرد + آبی = سبز
۳- علم رنگ شناسی چیست؟
علمی که به مطالعه و شناخت رنگ‌ها، کاربر آنها و شناخت ترکیبات مختلف رنگ ها می‌پردازد.
همچنین به شناخت مفاهیمی که رنگ‌ها به ذهن بیننده منتقل می‌کنند و به محل استفاده از هر رنگ پرداخته است.
